100 jaar Sicco Mansholt

Gisteren was de 1ooste geboortedag van Sicco Mansholt en dat bracht velen bijeen in Veendam. De rest van dit jaar kun je er nog een mooie tentoonstelling zien, gewijd aan de man die begon als theeplanter en boer en een van de grote grondleggers van de EU werd in zijn rol als landbouwcommissaris. Monet was de inspirator en archtect, Hallstein de organisator en bouwer van de instellingen en Sicco Mansholt de politieke staatsman. Hij kreeg Duitsland mee in een landbouwbeleid waar ze voor hun industrie-export niet onderuit konden maar niet voor wilden betalen en de Fransen in een beleid dat ze wel wilden, maar niet in de uitvoering van de supranationale EEG.
Onder leiding van de Groningse hoogleraar Dirk Strijker was er gisteren een interessant en gezellig symposium. De minister onthulde eerder in de Blauwe Stad een standbeeld en ging in op het actuele landbouwbeleid en haar bijdrage aan de houtskoolschets: we gaan voor liberaal met targetted payments voor bovenwettelijke diensten rond natuur, landschap en welzijn (zoals eerder ook door de OECD bepleit). Mooie opening ook trouwens in het portret van Gerda Verburg in het FD van gisteren: de eerste vrouwelijke minister van landbouw, maar gelukkig is er nog steeds een vrouw van de minister.
.
Liftboy
Manholt's biograaf Van Merrienboer had mooie plaatjes en annekdotes. Een van de mooiere is die van de start van de Commissie. Hallstein had wat kleine hotelkamers geregeld, een procesaanpak die de samenwerking ten goede moest komen. Mansholt liet in de eerste vergadering in Luxemburg een liftboy opdraven, gaf hem 20 francs en de opdracht papier en potlood te kopen. Van een simpelheid die je bij de huidige tenderprocedures van de Commissie node mist.
Ik had de anekdote van de week in de biografie opgezocht omdat ik volgende week in Malta als oudgediende het beheerscomite van de EU inzake het Bedrijven Informatienet mag toespreken. Een netwerk onder verantwoordelijkheid van Mansholt opgezet om te zorgen dat Brussel een beetje zicht op de toestand in de landbouw houdt. Dat leek me aardig om mee te beginnen: van papier naar ICT, maar nog steeds alleen inkomens en geen andere data. Terwijl we op de minister wachtten wees een vaak in Brussel werkende LNVer die Mansholt's boek De crisis had meegebracht ook op de passage en de biograaf was de derde. Die houden we er dus in.
.
De Amsterdamse hoogleraar Gerrit Meester liet nog eens mooi zien dat goed beleid een kind is van zijn tijd: beleid probeert bepaalde problemen op te lossen en als de tijden en omstandigheden veranderen moet je het beleid aanpassen anders loopt het fout. Het slimme van Mansholt was dat hij dat vanaf dag 1 wist toen hij voor prijsbeleid koos ter wille van de Europese eenheid en vrede, terwijl er ook een groot strucuurprobleem was. De tragiek was dat toen het tijd werd voor aanpassing, hij daar geen gehoor voor kreeg. Er bleven teveel mensen op het platteland en de industrie haalde zijn arbeidskrachten dan maar van buiten de EU.
In zijn latere jaren onderschreef Mansholt het idee van LEI directeur Jan de Veer (terzijde: Mansholt was ooit ondergedoken bij die familie) van de inkomenstoeslagen zoals we die nu kennen. Meester onthulde dat Mansholt die omslag mede toeschreef aan de val van de Berlijnse muur, die de grenzen en hopelijk ook de graanschuren in het Oosten weer openden. Misschien was dat in het bekende SPIL artikel wel een betere redenering geweest dan de vaste-kosten theorie, want als we alles moeten steunen met toeslagen dat zich kenmerkt door veel vaste kosten dan zijn we nog niet klaar. We zullen het klassieke artikel nog eens opduiken.
Meester had nog een tweede mooi inzicht: de eerste versie van het beruchte plan-Mansholt had in de titel "Hervorming van de landbouw". Toen zeiden politici als Mansholt nog gewoon wat ze wilden, het beleid is immers maar een instrument. Tegenwoordig gaan we dat uit de weg, en hebben we het over de Hervorming van het landbouwbeleid.
.
Vandaag en morgen
Zo zijn we nog elke dag in ons werk bezig met de erfenis van Sicco Mansholt. Nog los van de directe betalingen die we ontvangen. Een meer persoonlijke band heb ik er eigenlijk niet mee, of het moet zijn dat de stijging van de landbouwprijzen in de jaren zestig bij ons thuis wel goed uitkwam. Er werd met veel geleend geld een nieuw bedrijf op nieuwe poldergrond opgebouwd en daar kwam het Europese beleid goed bij te pas. Dat we later in zekere luxe konden studeren komt misschien wel door deze socialistische insteek. Ook in onze liberale CHU kringen kon Mansholt, voor sommigen ooit te links binnen de PvdA, daarom weinig kwaad doen. En de latere structuurplannen deerden de optimaal ingerichte Flevolandse bedrijven nu ook niet direct, sterker: de rest zou je ook optimaal moeten inrichten; engineering boven de markt. Ok het streven naar Europese veiligheid stond in hoog aanzien bij de door WO-II geteisterte generatie.
.
Het symposium eindigde met de speculaties wat Mansholt nu zou doen. Voedsel boven biofuels en internationale solidariteit met Afrika kwamen in het panel bovendrijven. Op de lange weg terug naar het westen vroeg ik me af of er geen radicaler, meer visionair idee mogelijk zou zijn. De huidige houtskool doelgerichte betalingen (targetted payments for environmental services) leiden via budgetkortingen en nationale medefinanciering vrijwel onherroepelijk tot renationalisatie van het beleid. Dat hoeft niet erg te zijn, maar de vraag is of de jonge landbouwcommissaris Mansholt zo de Europese gedachte zou hebben ingevuld. Net zoals hij toen het advies voor structuurbeleid in de ijskast zette en koos voor prijsbeleid, zou je je kunnen voorstellen dat hij nu in de zorg voor lagere internationale voedselprijzen zou kiezen voor internationaal structuurbeleid in plaats van prijsbeleid voor landschapsdiensten. In West-Europa zijn bedrijven te klein en hebben we management over, in het Oosten komen we management en kennis te kort. Er zijn tal van institutionele blokkades in belastingen, kapitaal- en grondmarkt die een efficiente aanwendig van productiefactoren in Europa in de weg staan. Met de EU-cohesiefondsen hebben we goede ervaringen in Spanje en Ierland. Misschien zou een goed internationaal ontwikkelings- en structuurbeleid een heel verstandige keuze zijn. Het wachten is op een tweede Sicco Mansholt.