Wageningen is niet meer wat het was

Wageningen is niet meer wat het geweest is - om misverstanden te voorkomen: ik heb het over Wageningen, Suriname. Op mijn vakantie in Suriname bracht ik er een paar weken geleden een kort bezoek en liet me fotograferen voor het oude, nu gesloten, hoofdkantoor van SML, de Stichting voor Machinale Landbouw (SML).
Ik vond het interessant om rond te kijken bij de vergane glorie van SML. Voor wie de geschiedenis niet kent: na de Tweede Wereldoorlog werd een deel van de Marshall gelden gebruikt om de gemechaniseerde rijstteelt in ons overzees gebiedsdeel Suriname op te zetten. Rijstaanvoer uit Indonesie leek door de onafhankelijkheidsstrijd problematisch te kunnen worden en hier lag een gebied dat riep om inpoldering: grote goede door de Amazone-stroom aangevoerde zeeklei gebieden. Rijst werd er al door Javanen en Hindoestanen (de ex-contractarbeiders van de plantages) geteeld op de traditionele handmatige wijze.
De opkomende mechanisatie moest het probleem van de schaarste aan arbeid (waar de plantages in zekere zin aan ten onder waren gegaan, zie de blogs van eerder deze week) oplossen. In 1949 werd de SML opgericht en de inpoldering van 6000 ha ter hand genomen. De polder Wageningen met een gelijknamig dorp. Naar goed IJsselmeerpolder-model werden Nederlandse boeren geworven voor rijstbedrijven van 70 ha.
Midden in het gebied, aan de Nickerie rivier (spreek uit Nie-Keer-ie, geen variant op nicker) verrees als een soort Emmeloord het plaatsje Wageningen, waar de SML zijn hoofdkantoor met rijstinstallaties (pellerij, silo's etc) vestigde. Compleet met een hotel De Wereld (net als in Wageningen NL) voor de bezoekers van de Veluwe. Bruynzeel leverde pre-fab woningen die er nu nog volop in gebruik zijn. Kortom: een echte company town.
Wageningen SU kreeg wereldfaam vanwege de veredeling door Wageningers (NL) van rijst zodat het met een korter groeiseizoen en betere aren, opbrengsten leverde van meer dan 5 ton per ha. Ook de mechanisatie, waarbij het gewas wordt ingezaaid, bemest en bespoten door vliegtuigjes en wordt geoogst door lichte combines op rupsbanden (tracks) trok veel bekijks - en kun je ook nu nog gaan zien: de witte vliegtuigvlaggetjes voor de Surinam Sky Farmers staan netjes op de kopakkers.
Minder goed ging het met de economische kant van het project (daar zit een mooie studie in voor een student agrarische geschiedenis of bedrijfskunde: hoe is dat ontworpen, waarom liep het fout?):  De 70 ha bedrijven bleken bij tegenvallende wereldmarktprijzen helemaal niet optimaal. Veel boeren vertrokken - verschillende van die families heb ik in de jaren 60 leren kennen in Flevoland, waar het ze veel beter af ging. Als een soort Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders nam SLM vanaf 1956 alle grond in eigen beheer en ging grootschalig gemechaniseerd aan de slag. Dat bleek een zeer concurrerend model - niet tot vreugde van de kleine Hindostaanse en Javaanse gezinsbedrijven. En dat ondanks het dure kader.

Rijst uit Wageningen

Na 1975 werd SML een Surinaamse staatsonderneming en daarmee keerde het tij. Het werd steeds bureaucratischer en de winst ging naar de staatskas, geld voor vervangingsinvesteringen was er onvoldoende. Kleine private telers overleefden in die moeilijke jaren na de onafhankelijkheid door hun besparingen en door smokkel naar Guyana (terzijde: een vergeten Nederlandse kolonie met het stadje Amsterdam die na 200 jaar ten tijde van Napoleon overging in Engelse handen maar waar nog tot 1900 Nederlands werd gesproken).  SLM kon op die manier niet 'hosselen'. Het verhaal wil dat de overheid een jaar of tien geleden de boel sloot toen er ook nog 40.000 ton rijst "kwijt" was. Een van de grootste private telers, het bedrijf Manglie, zou het probleem van een vordering van 6 miljoen op SLM hebben willen oplossen door voor 5 miljoen de hele zaak (die 11 miljoen US $ aan activa zou hebben) te kopen en daarmee te privatiseren, zo vertelde mijn gids. De regering Venetiaan ging niet akkoord, naar mij verteld werd vanwege de politieke kleur van de bieder. En zo kwam er een einde aan het roemruchte verleden van SML. Wageningse medewerkers vonden na een paar jaar werk in een 30  km verderop opgezette bananenplantage.
Een groot deel van de polders is nu voor rijstteelt in gebruik op pachtbasis bij een aantal grote private telers. Zoals genoemd Manglie, die zich met blauw-witte bedrijfskleuren netjes profileert. Naast de kleinere private telers die zich ook hebben weten te handhaven en uitbreiden. Een deel van de polders is ook verwilderd of in gebruik voor extensieve veehouderij. Ooit was er zo'n 10.000 ha rijst. Hier is dus nog ruimte voor uitbreiding van de voedselproductie, nog afgezien van de vele "zwamps" die mogelijk ook ingepolderd kunnen worden.

Het verlopen SML complex

Het is een geweldig gebied om doorheen te rijden. Vlakke Nederlandse polders vol met rijst, met waterwegen met veel vogels en kaaimannen. De verlopen SLM business is een mooie plek om te filosoferen over het succes van Nederlandse inpolderaars en plantenveredelaars. En over het feit dat het blijkbaar een stuk moeilijker is in deze wereld om goede werkende economische structuren te ontwerpen en bij veranderende omstandigheden in stand te houden dan de technische hoogstandjes van inpolderen en planten veredelen.

Bron: onze Djoser reisbegeleider ter plekke en de reisgids van Tessa Leuwsma: Suriname. Ik houd me aanbevolen voor literatuurtips over dit fraaie staaltje Hollands Glorie in de Tropen.